Świadczenia socjalne dla pracowników - Dodatek nr 8 do Ubezpieczeń i Prawa Pracy nr 9 (291) z dnia 1.05.2011

Rodzaje pomocy socjalnej udzielanej z Funduszu oraz osoby uprawnione do korzystania z tej pomocy

Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest funduszem spożycia zbiorowego. Osobami uprawnionymi do korzystania z jego zasobów są:

• pracownicy i ich rodziny,
   
• emeryci i renciści, byli pracownicy i ich rodziny,
   
• inne osoby, którym przyznano w regulaminie prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu.

Fundusz jest instytucją prawną, która ma łagodzić różnice w poziomie życia pracowników i ich rodzin, a jego adresatami są zwłaszcza rodziny o najniższych dochodach - tak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 sierpnia 2001 r. (sygn. akt I PKN 579/00, OSNP 2003/14/331). Pomoc powinna być kierowana do osób faktycznie jej potrzebujących, np. do pracowników lub emerytów, którzy osiągają niski dochód na jedną osobę w rodzinie. Oceniając sytuację materialną pracownika należy brać pod uwagę również jego dochody osiągane poza zakładem pracy, a także dochody członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie z pracownikiem.

Fundusz jest przeznaczony na finansowanie działalności socjalnej, przez którą należy rozumieć:

• różne formy wypoczynku - wypoczynek urlopowy w różnych formach, takich jak wczasy, kolonie, obozy, zimowiska, wycieczki, spływy kajakowe, wczasy agroturystyczne itp.,
   
• działalność kulturalno-oświatową - zakup biletów wstępu na koncerty, do kina, teatru, opery, organizowanie imprez kulturalnych w zakładzie pracy,
   
• działalność sportowo-rekreacyjną - organizowanie zawodów sportowych i gier, w których biorą udział pracownicy i ich rodziny, zakup sprzętu, wyposażenie sali gimnastycznej, siłowni,
   
• opiekę nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego - tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych i przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego, dofinansowanie opłat związanych z wymienioną formą opieki nad dziećmi,
   
• udzielanie pomocy materialnej rzeczowej lub finansowej - w przypadku zdarzeń losowych, a także zapomóg pracownikom znajdującym się w niedostatku,
   
• pomoc na cele mieszkaniowe.

Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń z Funduszu (z uwzględnieniem kryterium socjalnego) oraz zasady przeznaczania środków Funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności, określa pracodawca w regulaminie ustalanym zgodnie z art. 27 ust. 1 albo z art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 z późn. zm.), a w razie braku związków uzgodnionym z pracownikiem wybranym przez załogę.

Wskazując w ustawie, że z Funduszu może być udzielana pomoc na cele mieszkaniowe, nie określono na jakiego rodzaju potrzeby mieszkaniowe środki Funduszu mogą być przeznaczone. W tej sytuacji dysponenci Funduszu samodzielnie decydują o wydzieleniu puli środków Funduszu na cele mieszkaniowe oraz o formach pomocy i jej wysokości. Pomoc może być udzielana m.in. na budowę lokalu mieszkalnego w domu wielorodzinnym bądź budowę domu jednorodzinnego, remont, adaptację lub modernizację posiadanego lokalu lub jego wykup. W literaturze przedmiotu przyjmuje się (J. Stefaniak, Służba Pracownicza 1999/11/24), że działalność socjalna nie powinna obejmować następujących rodzajów wydatków:

• inwestycji socjalnych, z wyjątkiem sytuacji określonej w art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy, przewidującej możliwość przeznaczenia części uzyskanego przychodu ze sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących zakładowej działalności socjalnej na odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych,
   
• kosztów prowadzenia przyzakładowego żywienia zbiorowego (zakładowych stołówek, restauracji, barów itp.),
   
• kosztów utrzymania przyzakładowej służby zdrowia,
   
• profilaktycznych szczepień ochronnych,
   
• kosztów dojazdów do pracy,
   
• wydatków związanych z obchodami jubileuszy zakładowych, świąt branżowych, kościelnych itp.,
   
• szkoleń i innych wydatków na podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników.

Uwaga! W sprawie imprez zakładowych o charakterze integracyjnym wypowiadał się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który w wyroku z dnia 13 lutego 2007 r., sygn. akt III SA/Wa 4283/06, M.Podat. 2007/10/42 uznał, że imprezy integracyjne nie są działalnością socjalną, ponadto nie uwzględniają kryterium socjalnego, dlatego wydatki na ich organizację powinny być finansowane ze środków obrotowych. Poglądu tego w części nie podzielił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 października 2008 r. (sygn. akt II PK 74/08, OSNP 2010/7-8/88), w którym stwierdził, iż działalność w postaci imprez masowych, jak pikniki, "andrzejki", organizowanie wycieczek (w tym o charakterze integracyjnym) - mieści się w pojęciu działalności socjalnej jako rodzaj działalności rekreacyjnej względnie działalności w postaci różnych form krajowego wypoczynku. Z kolei kryterium socjalne znajduje zastosowanie jedynie do przyznawania ulgowych świadczeń i usług. Zatem w przypadku gdy regulamin Funduszu przewiduje wydatkowanie środków na inne jeszcze cele, mieszczące się w ramach działalności socjalnej - może on ustalać inne zasady korzystania z tych świadczeń, np. powszechnej dostępności na równych zasadach z imprez integracyjnych, w tym np. pikników, "andrzejek", czy wycieczek. Niezależnie od powyższego, kwalifikacja spotkania świątecznego do usług o charakterze wypoczynkowym, sportowo-rekreacyjnym, czy nawet kulturalno-oświatowym mogłaby być uznana za zbyt daleko idącą.

Pracodawca zawarł w regulaminie Funduszu postanowienie, że każdy pracownik odchodzący na emeryturę otrzyma upominek sfinansowany ze środków Funduszu, w kwocie odpowiedniej do sytuacji dochodowej rodziny pracownika.

Zakup upominków pracownikom przechodzącym na emeryturę nie może być uznany za pomoc socjalną i jako taki jest niedozwolony. Fakt, iż wartość upominku uzależniono od sytuacji materialno-bytowej pozostaje bez znaczenia. Postanowienie regulaminowe jako sprzeczne z ustawą powinno zostać usunięte.

W zakładzie pracy kilka osób odbywa staż na mocy umowy podpisanej ze starostą. Pracodawca przyznaje tym osobom takie same świadczenia z Funduszu jak pracownikom.

Pracodawca postępuje prawidłowo pod warunkiem, że w obowiązującym u pracodawcy regulaminie działalności socjalnej widnieje odpowiedni zapis, np. "stażystom przysługują świadczenia na zasadach obowiązujących pracowników zakładu". Uprawnionymi do korzystania z Funduszu są bowiem pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści (byli pracownicy) i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu.

Pracownica będąca w okresie trzymiesięcznego wypowiedzenia złożyła wniosek o dofinansowanie zaplanowanych w tym okresie wczasów.

W okresie wypowiedzenia pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia pracownicze aż do momentu ustania zatrudnienia. Nie ma zatem przeszkód dla przyznania pracownicy dofinansowania, o ile są spełnione kryteria określone w regulaminie Funduszu.

W zakładzie, w którym działa organizacja związkowa, przyznawanie pracownikom świadczeń z Funduszu dokonywane jest w uzgodnieniu z tą organizacją. Dysponowanie przez pracodawcę środkami Funduszu, bez uzgodnienia z zakładowymi organizacjami związkowymi, uprawnia te organizacje do żądania przekazania przez pracodawcę na rzecz Funduszu rozdysponowanych kwot - tak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1997 r. (sygn. akt I PKN 373/97, OSNP 1998/17/507).

Kryteria oraz częstotliwość korzystania przez pracowników i członków ich rodziny z dopłat do wypoczynku powinny być zawarte w regulaminie Funduszu.

Pracownik korzystał w styczniu 2011 r. z 7 dni urlopu (z 12 dni wypoczynku). Pracodawca odmówił mu jednak wypłaty przewidzianego w regulaminie świadczenia pod nazwą "wczasy pod gruszą", motywując to zbyt krótkim urlopem.

Okres urlopu warunkujący przyznanie dopłaty do wypoczynku pracownika powinien wynikać z postanowień regulaminu. W przypadku "wczasów pod gruszą" nie ma ustawowego wymogu 14 dni wypoczynku. Taki warunek przewidziano jedynie w odniesieniu do świadczenia urlopowego. Kryterium to może jednak przewidywać regulamin Funduszu. Prawidłowość postępowania pracodawcy należy zatem oceniać na podstawie postanowień wymienionego aktu wewnątrzzakładowego.

Pracownica wystąpiła o dofinansowanie do wczasów dla całej rodziny oraz dodatkowo do wyjazdu na obóz narciarski dziecka.

Nie ma przeszkód, aby pracownik korzystał z różnych form pomocy, jeśli jest to zgodne z regulaminem, a pracownik spełnia kryteria socjalne.

Pracownik ubiega się o dofinansowanie do wypoczynku. Dla celów określenia czy i w jakiej wysokości pracownikowi może być przyznane powyższe dofinansowanie, pracodawca zażądał od niego oświadczenia o dochodach rodziny. Zdaniem pracownika wystarczająca jest informacja o jego wynagrodzeniu za pracę jaką posiada pracodawca.

Rację ma pracodawca. Informacja o wynagrodzeniu pracownika nie obrazuje sytuacji materialnej rodziny. Brak stosownego oświadczenia może uzasadniać odmowę wypłaty dofinansowania ze środków Funduszu.

Pracownik zatrudniony na 1/4 etatu wystąpił o dofinansowanie wczasów.

Wymiar czasu pracy nie powinien mieć wpływu na wielkość świadczenia. O wysokości dofinansowania do wypoczynku powinny decydować wyłącznie kryteria socjalne (sytuacja życiowa, rodzinna i materialna osoby uprawnionej).