Czy świadczenia z ZFŚS to usługi na rzecz pracowników?

Aby świadczenia finansowane z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych podlegały opodatkowaniu VAT należałoby uznać, że czynności te są usługami świadczonymi przez pracodawcę na rzecz pracowników.

Na tym tle od dawna już trwają spory interpretacyjne. Udzielanie pożyczek w ramach działalności socjalnej prowadzonej przez podatnika VAT pozostaje poza ustawową definicją działalności gospodarczej, a odsetki od udzielonych pożyczek zasilają ZFŚS i nie są wykazywane po stronie przychodów podatnika (pracodawcy). Trudno też uznać, iż pożyczki z ZFŚS są usługą taką jak pożyczki udzielane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie usług finansowych.

Również inne świadczenia obejmujące finansowanie lub współfinansowanie imprez, w których uczestniczą pracownicy lub ich rodziny - zdaniem redakcji - nie powinny być utożsamiane z dostawą towarów czy też świadczeniem usług w rozumieniu ustawy o VAT i czynności te powinny pozostać poza jej zakresem działania.

Przegląd orzecznictwa

Konsekwentnie od pewnego czasu stanowisko takie prezentują sądy. W wyroku WSA w Warszawie z dnia 8 czerwca 2009 r., sygn. akt III SA/Wa 423/09 Sąd stwierdził, iż podmiot wykonując czynności związane z udzielaniem swoim pracownikom zwrotnych pożyczek na cele mieszkaniowe z ZFŚS nie działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.

Sąd podkreślił, że w przypadku funduszu socjalnego najistotniejsze jest rozstrzygnięcie, czy podmiot zobowiązany do utworzenia funduszu socjalnego i następnie administrowania nim, wykonując czynności, do których obliguje go ustawa o ZFŚS występuje jako podatnik podatku VAT w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.

W tej kwestii Sąd jednoznacznie stwierdził, iż:

Podmiot zobowiązany do utworzenia i administrowania zakładowym funduszem świadczeń socjalnych podejmuje działania techniczne o charakterze nieodpłatnym, które pozostają całkowicie poza prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Podmiot nie rozpoczyna i nie prowadzi działalności gospodarczej w celu dysponowania funduszem socjalnym i aby w jego ramach udzielać pracownikom pożyczek mieszkaniowych. Wykonuje te czynności tylko dlatego, że taki obowiązek nakłada na niego ustawa o ZFŚS.

Sąd uznał zatem, iż podmiot wykonując czynności związane z udzielaniem swoim pracownikom zwrotnych pożyczek na cele mieszkaniowe z ZFŚS nie działa w charakterze podatnika podatku VAT w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.

Podobnie orzekł WSA w Lublinie w prawomocnym wyroku z dnia 12 maja 2010 r., sygn. akt I SA/Lu 42/10, czy też w wyroku z dnia 11 marca 2011 r., sygn. akt I SA/Lu 917/10 (wyrok nieprawomocny). W tym ostatnim wyroku Sąd podkreślił, że:

Brak jest podstaw, aby uznać, że czynności podejmowane przez pracodawcę w warunkach zdeterminowanych przepisami ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych są czynnościami podejmowanymi przez niego w charakterze podatnika podatku od towarów i usług. Dotyczy to zarówno sytuacji, gdy dane świadczenie jest w całości finansowane ze środków ZFŚS, jak i sytuacji, gdy świadczenie to współfinansuje beneficjent, tj. osoba uprawniona do korzystania z Funduszu.

Również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 18 stycznia 2011 r., sygn. akt I FSK 91/10, stwierdził, iż:

Samo posłużenie się w definicji art. 2 pkt 1 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych pojęciem "pracodawcy" jako podmiotu świadczącego usługi w ramach działalności socjalnej, nie może przesądzać o jego statusie prawno-podatkowym w podatku od towarów i usług. Podmiot administrujący Funduszem nie działa jako podatnik podatku od towarów i usług.

Oto fragment uzasadnienia tego wyroku:

"(...) W wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego (m.in. z dnia 2 września 2008 r. sygn. akt I FSK 1076/07, z dnia 17 września 2010 r. sygn. akt I FSK 1491/09, z dnia 15 października 2010 r. sygn. akt I FSK 1511/09, z dnia 22 października 2010 r. sygn. akt I FSK 1727/09) na podstawie analizy przepisów ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ustawy o podatku od towarów i usług, jak również przepisów unijnych oraz wyrażonego na ich tle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdzono, że podmiot zobowiązany do utworzenia i administrowania zakładowym funduszem socjalnym podejmuje działania techniczne o charakterze nieodpłatnym, które pozostają całkowicie poza prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. Podmiot nie rozpoczyna i nie prowadzi działalności gospodarczej w celu dysponowania funduszem socjalnym. Wykonuje te czynności tylko dlatego, że taki obowiązek nakłada na niego ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W konsekwencji podmiot wykonując te czynności z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT. (...)"