Dochodzenie pierwszej raty odpisu na ZFŚS w razie nieprzekazania środków na rachunek Funduszu

1) Z powodu trudności finansowych pracodawca nie przekazał pierwszej raty odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. Czy pracownicy, rozpoczynający urlopy i występujący z wnioskami o przewidziane w regulaminie świadczenia na te cele, mogą żądać przekazania odpisu?

Pracownicy mogą wystąpić do Państwowej Inspekcji Pracy o interwencję w omawianej sprawie. Nie są jednak uprawnieni do żądania przekazania odpisu przed sądem pracy. Takie działania może podjąć jedynie organizacja związkowa.

W myśl art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 592 z późn. zm.), dalej ustawy, prawo wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot zakładowemu funduszowi świadczeń socjalnych, dalej Funduszowi, środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych środków na Fundusz przysługuje związkom zawodowym. Przy czym trudna sytuacja finansowa pracodawcy pozostaje dla powyższego bez znaczenia. Jak orzekł Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 13 listopada 2012 r. (sygn. akt III APa 28/12, OSAŁ 2012/4/38): "(…) Powództwo wytoczone przez związki zawodowe przeciwko pracodawcy na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych o przekazanie należnych środków na fundusz, nie może być oceniane jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, czy też jako nadużycie prawa, niezależnie od kondycji finansowej pozwanego.".

W uzasadnieniu do powołanego wyroku sąd przypomniał, że przepisy dotyczące Funduszu mają charakter bezwzględnie obowiązujący i statuują co do zasady obowiązek tej treści po stronie pracodawcy. Ponadto pracodawca dysponuje narzędziami do ograniczenia wydatków na omawiane cele, jeśli jego sytuacja tego wymaga. Mianowicie może podjąć starania w drodze negocjacji ze związkami (w razie ich braku - z przedstawicielem pracowników) o zmniejszenie odpisu bądź całkowite zaprzestanie jego tworzenia. Jeżeli tego nie uczynił, jest obowiązany terminowo przekazywać odpis.

Czynnie legitymowana do wystąpienia z roszczeniem o przekazanie należnych środków na rachunek Funduszu jest także międzyzakładowa organizacja związkowa obejmująca swoim działaniem pozwanego pracodawcę (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 13 czerwca 2013 r., sygn. akt III APa 21/13).

Ważne: Roszczenia związku zawodowego o przekazanie należnych środków na Fundusz ulegają przedawnieniu określonemu w art. 291 § 1 K.p., czyli z upływem 3 lat od dnia, w którym stały się wymagalne.

Tak też orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 kwietnia 2013 r. (sygn. akt II PK 272/12, OSNP 2014/1/7).

Wobec tak jednoznacznego wskazania w ustawie podmiotu legitymowanego do wystąpienia z powództwem należy stwierdzić, że poszczególni pracownicy z uprawnienia takiego nie korzystają. W przypadku braku organizacji związkowych pracownikom pozostaje zgłoszenie zaistniałej sytuacji do Państwowej Inspekcji Pracy, która jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy i która może działać w tej sprawie samodzielnie lub na wniosek pracowników. Kontrola inspekcji może skutkować dalszymi obciążeniami finansowymi, bowiem łamanie przepisów ustawy zagrożone jest grzywną.

Według art. 12a ustawy pracodawca, który nie wykonuje jej przepisów, podlega karze grzywny. W sprawach tych orzeka się na podstawie wniosku pochodzącego od właściwego organu inspekcji w trybie określonym przepisami Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

2) Czy przekazanie odpisów na rachunek Funduszu z opóźnieniem obliguje do przekazania odsetek?

Na pytanie, czy w związku z opóźnieniem przekazania kwot odpisu na rachunek Funduszu należy je zwiększyć o odsetki, odpowiedział Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 13 kwietnia 1999 r. (sygn. akt I PKN 663/98, OSNP 2000/14/534) orzekł, że: "Pracodawca nie ma obowiązku uiszczenia odsetek od kwot nieprzekazanych w terminie na rachunek bankowy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.". Jak uzasadnił Sąd, właścicielem środków przekazywanych na Fundusz jest pracodawca, a dokonanie odpisu jest tylko formalnym przesunięciem tych środków w obrębie kont pracodawcy. Stąd brak jest obowiązku uiszczenia odsetek.

Dopuszczalność takiego żądania dostrzegło wcześniej Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym, które w postanowieniu z dnia 17 października 1996 r. (sygn. akt KAS 2/96, OSNP 1997/10/180) wyjaśniło, że żądanie przekazania na rachunek bankowy Funduszu odsetek od zaległych kwot, które powinny zostać przekazane w wysokości i terminach określonych w ustawie, nie ma wprawdzie oparcia w przepisach określających obowiązek wypłacania składek, natomiast może być uzasadnione z uwagi na szczególny interes pracowników i stać się przedmiotem zobowiązania ustanowionego przez kolegium arbitrażu społecznego.